Pnömokok Nedir?

Pnömokoklar, çocuklarda, yaşlılarda ve bağışıklığı baskılanmış erişkinlerde ciddi hastalık ve ölüm oranı yüksek seyreden enfeksiyonlara neden olurlar. Bu aile içinde en önemlisi olan Streptococcus pneumoniae’nın 90’dan fazla serotipi vardır. Bu bakteri sıklıkla solunum yollarımızda ağız ve boğazımızda herhangi bir belirti vermeden çoğalıp yerleşir (kolonize olur).

Neye Yol Açar?

Pnömokok hastalığına yakın temas yoluyla kişiden kişiye yayılabilen bakteriler neden olur. Aşağıdaki dokuların enfeksiyonlarına yol açar:

• Kulak enfeksiyonu (akut otit)
• Akciğerler (zatürre)
• Kan (bakteriyemi)
• Beyin ve omurilik zarları (menenjit)

Pnömokokal menenjit sağırlığa ve beyin hasarına neden olabilir ve bu menenjite yakalanan yaklaşık 10 çocuktan birinde ölüm kaçınılmaz olur.

Tek Başına Mı Görülür?

Hem evet hem de hayır. İnfluenza salgınlarında %25 ila 50 arasında pnömokoklar ile birliktelik, yani koenfeksiyon olduğu bilinmektedir.

Her Pnömokok Hastası Aynı Şiddette Mi Geçirir?

Hayır. Hastaların önemli bölümü hafif geçirirken bir bölümü invaziv pnömokok hastalığı (İPH) dediğimiz şiddetli formu nedeniyle ciddi tedavi alması gerekecektir. Yetişkinler içinde bu grubun aşılanması önerilir. Herkes pnömokok hastalığına yakalanabilir ancak 2 yaşın altındaki çocuklar, 65 yaş ve üstü yetişkinler, bazı tıbbi durumları olan kişiler ve sigara içenler en yüksek risk altındadır.

İPH için Yüksek Riskli Gruplar

• HIV enfeksiyonu
• Kronik böbrek yetmezliği, nefrotik sendrom
• Kanser (solid ve hematolojik)
• Transplantasyon geçirenler (böbrek, karaciğer vb.)
• Otoimmün hastalıklar
• İmmünsüpresif tedavi ve uzun süreli kortikosteroid kullananlar
• Primer immün yetmezlikler

Bu grupların dışında diyabetliler, dalağı olmayanlar (aspleni), siroz gibi kronik karaciğer hastaları, kalp hastaları, alkolizm tanılılar da riskli gruptadır. Bunun yanında huzurevi ve kreş gibi ortamlarda kalanlar ve zaman geçirenler, sağlık çalışanları da riskli kabul edilir.

Bu Aşı Neden Gerekli?

Aşılama hem çocukları hem de yetişkinleri pnömokok hastalığından koruyabilir. Pnömokok enfeksiyonlarının penisilin ve diğer ilaçlarla tedavisi artık eskisi kadar etkili değildir, çünkü hastalığı yapan bakterinin bazı alt türleri (suşları) bu ilaçlara direnç kazanmıştır. Bu nedenle aşılama yoluyla hastalığın önlenmesi daha da önemli olmuştur. Ortalama 63 yaşında bir erkeğin 10 yıllık sağkalımı pnömokok pnömonisi olmasıyla %30 kadar azalmaktadır (Sandvall B, et al. Clin Infect Dis 2013;56:1145–46). ABD’de aşı yapılması ile birlikte çocuklarda şiddetli pnömokok hastalığı %88 oranında düşmüştür.

Hangi Hastalıklar İçin Aşı Yapılıyor?

Aşı ile önlenebilir hastalıklar içinde influenza, pnömokok, zona olarak bildiğimiz Herpes Zoster ve boğmaca (pertussis) ön plandadır.

Polisakkarid Pnömokok Aşısı (PPA23)

İnvaziv hastalığa (İPH) en sık neden olan 23 pnömokok antijenini içerir:

• 1997: 2-64 yaş arasında; risk faktörleri olanlara önerildi
• 2010: >65 yaşa önerildi

13 Değerli Konjuge Pnömokok (PCV13/KPA13) Aşısı

• 2010: 2 ay-5 yaşa önerildi
• 2011: >50 yaşa önerildi
• 2012: >19 yaş (immunsupresyon, BOS kaçağı, aspleni, kohlear implant)
• 2014: KPA13 ile >65 yaşa önerildi

Aşılar: Konjuge Pnömokok Aşıları (PCV13/KPA13)

Tüm dünyada görülen pnömokok enfeksiyonları yaklaşık 20 serotipten kaynaklanır. Pnömokoklarda “kapsül polisakkaridi” en önemli hastalık (virülans) faktörüdür. Bu nedenle de kapsül polisakkaridine karşı gelişen antikorlar koruyucudur. 23 serotipli polisakkarit pnömokok aşısının (PPA/PPSV23) erişkin ve çocukları invaziv pnömokok hastalıklarından koruduğu, ancak 2 yaş altında etkili olmadığı ve bakterinin çoğalmasını engelleyemediği bilinmektedir.

Zatürre Aşısı Kimlere Yapılmalıdır?

• 65 yaş ve üzeri olanlar,
• 65 yaşının altında olduğu halde böbrek, karaciğer, kalp, akciğer ve diyabet (şeker) gibi kronik hastalığı olanlar,
• Geçmişte tekrarlayan pnömoni geçirenler,
• Kanser tedavisi olanlar,
• Sigara içenler ve alkolizm tanısı olanlar,
• Organ nakli geçirenler (kohlear implant dahil),
• Dalağı alınan veya işlevsiz olan kişiler,
• Bağışıklık yetmezliği olan veya baskılayıcı tedavi kullanan hastalar,
• Pnömoni ile sık karşılaşan huzurevi çalışanları ve sağlık personelleri yaşa bakılmaksızın pnömokok aşısı yaptırmalıdır.

30 Yaşındayım, Bildiğim Önemli Bir Hastalığım Yok. Aşı Olmalı Mıyım?

Bu aşıların sağlıklı erişkinlerde kullanımı önerilmemektedir. Komorbid/yandaş hastalıklarınız varsa hekiminiz ile birlikte konuyu değerlendirebilirsiniz.

Çocuklarda Yapılmalı Mı?

2 yaş üzerindeki çocuklarda önceden aşılanmamışsa önerilir. Dünyada ve ülkemizde rutin çocuk aşı programına girmiştir. 8 hafta arayla 3 doz KPA13 veya tek doz KPA13’ten 8 hafta sonra tek doz polisakkarit pnömokok aşısı (PPA23).

Aşılama Şeması Nasıldır?

KPA13/PCV13 rutin olarak 2, 4, 6 ve 12-15 aylık çocuklara yapılır. Rutin 4 dozdan eksik aşılama varsa 5 yaşına kadar 1 ek doz aşılama ile tamamlanabilir. Ayrıca yüksek risk grubuna girmenize neden olan sağlık sorunları olan 2 ila 64 yaş arasındaki kişilere, bunun yanında 65 yaş ve üzeri tüm yetişkinlere KPA13/PCV13 önerilir. Hekiminiz ile görüşerek kendinize uygun programı yapmalısınız.

PCV13 ile PPSV23’ü Karşılaştırırsak Hangi Aşı Daha Avantajlı?

Birçok yönden PCV13’ün daha avantajlı olduğu görülmektedir.

Aşılanacak Kişide Dikkat Edilmesi Gereken Bir Şey Var Mı?

Öncelikle daha önce başka aşılara, özellikle pnömokok aşılarına alerjisi olmuş, anafilaksi dediğimiz yaşamı tehdit eden reaksiyon öyküsü olan kişilere dikkatli olunmalı veya hiç yapılmamalıdır. Konuyu hekiminiz ile görüşünüz. Aşılanacak kişinin o anda ateşli, grip enfeksiyonlu olması durumunda da aşı ertelenir.

Aşı Uygulaması İçin Notlar

Her iki aşı da 0.5 mL doz olarak İM uygulanabilir, ek olarak PPSV23 ciltaltı (subkutan) da verilebilir, intradermal kullanımdan kaçınılmalıdır. Diğer aşılarla birlikte kullanımı gerekirse, farklı enjektör ile farklı bölgelere uygulanır. İnfluenza aşısıyla birlikte kullanılabilir, etkinliğini değiştirmez.

Aşıdan Sonra Yan Etki Beklenir Mi?

Evet, yalnızca hafif etkiler beklenebilir. Çocuklarda bildirilen en yaygın sorunlar, uyku hali, geçici bir iştahsızlık, enjeksiyonun yapıldığı yerde kızarıklık veya duyarlılık (yaklaşık iki çocuktan birinde) ve enjeksiyonun yapıldığı yerde şişlik ile birlikte hafif ateş (yaklaşık üç çocuktan birinde) yüksek ateş (20 çocuktan birinde) görülebilir. Yetişkinlerde ise grip-benzeri yakınma ve bulgular, hafif ateş, yorgunluk, baş ağrısı, titreme veya kas ağrısı; ayrıca enjeksiyonun yapıldığı yerde ağrı, kızarıklık ve şişlik görülebilir. İki-üç günden sonra devam etmesi beklenmez.

Grip (İnfluenza) Aşısı Aşılama Şeması

Altta Yatan Hastalığı Olmayan Sağlıklı Kişiler İçin İnfluenza Aşı Şeması

• Bebeklerde: rutin olarak 6 hafta – 8 yaş arası 4 hafta arayla 2 doz aşı uygulanır (6 haftalıktan küçük bebekler aşılanmaz)
• 8 yaş üzeri yılda bir kez grip mevsimi başlangıcında (Eylül-Ekim olabilir, coğrafyaya göre değişebilir) aşılama yapılır

Altta Yatan Hastalığı Olan Kişiler İçin İnfluenza Aşı Şeması

• Alerji öyküsü olan kişilerde dikkatli olunmalıdır, ancak sadece vücutta kızarıklık ile seyreden yumurta alerjisi olanlarda diğer kişilere benzer şekilde aşılama yapmakta sakınca yoktur. Anafilaksiye karşı önlem alınmalıdır.
• Ciddi alerjik reaksiyon, anafilaksi öyküsü olanlarda aşılama düşünülüyorsa hastane koşullarında, tam donanımlı ortamlarda gözetim altında yapılabilir.