Eczacılar, en yakın sağlık danışmanı olarak toplumun sağlık okuryazarlığının artırılması konusunda en çok katkı sunabilecek mesleklerden biridir. Bu yazıda, sağlık okuryazarlığı tanımından, eczacıların ve eczacılık öğrencilerinin sağlık okuryazarlığındaki rolünden bahsedilecektir.
Sağlık Okuryazarlığı Nedir?
Sağlık okuryazarlığı; bireylerin sağlıkları ile ilgili bilgileri anlama, değerlendirme ve kullanma becerisidir. Bu beceri, kişinin sağlıklarına dair kararları alırken veya sağlık hizmetlerine erişim sağlarken doğru bilgileri edinmesini sağlar (Nutbeam, 2000). Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, sağlık okuryazarlığı; bireylerin sağlıklarını korumak ve iyileştirmek için gerekli bilgi ve becerilere sahip olma durumu olarak tanımlanır (WHO, 2016).
Sağlık okuryazarlığı yüksek olan bireyler, sağlık sistemini daha etkin kullanabilir ve kendi sağlıklarını yönetmede daha başarılı olabilirler (Paasche-Orlow ve Wolf, 2007). Sağlık okuryazarlığının artması, toplum sağlığının genel olarak iyileşmesine katkı sağlar. Araştırmalar, sağlık okuryazarlığı yüksek bireylerin daha az hastaneye yatış yaşadığını, daha az acil servis hizmeti kullandığını ve genel sağlık maliyetlerinin daha düşük olduğunu göstermektedir (Howard ve ark., 2005).
Sağlık okuryazarlığının düşük olduğu durumlarda, sağlık hizmetlerine erişimde ve bu hizmetlerin etkin kullanımında önemli sorunlar oluşabilir. Bu nedenle, sağlık okuryazarlığının artırılması için sağlık eğitimi programlarının desteklenmesi büyük önem taşır. Sağlık profesyonellerinin, hastaların bilgi düzeylerini göz önünde bulundurarak iletişim kurmaları ve sağlık bilgilerini daha erişilebilir kılmaları gerekmektedir (Schillinger ve ark., 2002).
Kişiler sağlık okuryazarlığını geliştirmek için; anlayamadıkları bilgileri sağlık hizmeti sunucularına danışabilir, sağlık profesyonellerinden tedavileri/bakımlarına dair daha ayrıntılı bilgi isteyebilir, eğitim programlarına katılabilirler (Teleş ve Kaya, 2018).
Refah düzeyi, eğitim seviyesi, okuma-yazma oranları ve sosyal çevre gibi faktörler sağlık okuryazarlığını şekillendiren başlıca unsurlardır. Düşük gelirli ve eğitim düzeyi düşük toplumlarda, sağlık bilgisine erişim ve bu bilgiyi anlamlandırma becerileri sınırlı olabilir. Bu durum, sağlık eşitsizliklerini artırabilir ve kötü sağlık sonuçlarına yol açabilir. Örneğin, okuryazarlık oranlarının düşük olduğu toplumlarda, bireylerin sağlık talimatlarını takip etmesi ve hastalıklarını yönetmesi zorlaşır. Ayrıca, sosyal destek eksikliği ve ekonomik zorluklar, bireylerin sağlık okuryazarlığı seviyelerini düşürerek sağlık sistemine erişimlerini olumsuz etkiler. Bu bağlamda, sağlık okuryazarlığının artırılması için bireylerin sosyo-ekonomik şartlarına uygun eğitim ve farkındalık çalışmaları yapılması, toplumsal sağlık eşitsizliklerinin azaltılmasında etkili bir strateji olarak öne çıkmaktadır (Gözlü, 2020).
Sağlık Okuryazarlığında Eczacının Rolü ve Önemi Nedir?
Eczacılar, sağlık okuryazarlığını artırmada temel bir rol oynar ve bu rollerini hasta sağlığı, güvenliği, mahremiyeti ve hastanın aydınlatılmış onamı ilkeleri çerçevesinde yerine getirir. İlaçların akılcı kullanımı, tedaviye uyum ve tedavi yönetimi gibi konularda rehberlik ederek, hem insan sağlığının korunmasına hem de kamu kaynaklarının etkin kullanımına katkı sağlarlar. Eczacıların danışmanlık hizmeti, hasta ile karşılıklı güvene dayalı bilgi paylaşımını içerir ve hastaların yaşam tarzlarına, önceliklerine uygun öneriler sunulmasını gerektirir. İlaç tedavilerinde doğru bilgilendirme yaparak, tedavi hatalarının önüne geçerler. Bunun yanında, ilaç etkileşimleri, yanlış doz kullanımı gibi durumları önlemek için hastaların ilaçları nasıl, ne sıklıkta ve ne miktarda alacaklarını anlamalarını sağlarlar. Eczacıların iletişim becerileri ve hasta odaklı yaklaşımları, düşük sağlık okuryazarlığına sahip bireylerin de sağlık hizmetlerinden daha etkin yararlanmalarına imkân tanır. Hasta eğitimi ve danışmanlığında etkili olmak için, eczacıların kültürel farklılıkları tanıma, hastaların algı ve kaygılarını anlama, uygun tedavi planları oluşturma ve iletişim engellerine çözüm üretme konularında donanımlı olmaları gerekir (Özcan ve Altınpolat, 2013).
Sonuç olarak, sağlık okuryazarlığı toplumun anlama, değerlendirme ve kullanma becerisidir. Eczacılar, sağladıkları danışmanlık ile toplumun sağlık okuryazarlığını geliştirerek, bireylerin bilinçli sağlık kararları almasına yardımcı olmaktadır. Bu danışmanlık ile tedavi sürecinde olumlu sonuçların elde edilmesine ve toplumsal sağlık düzeyinin yükselmesine katkıda bulunmakta ve sağlık okuryazarlığının artırılmasında önemli bir rolü üstlenmektedirler. Bu durumda biz eczacılık öğrencileri olarak biz, farmasötik bakım bilgilerimizi güncel tutarak mesleğimizin üstlendiği bu rolü karşılayabilir ve toplum sağlık düzeyinin korunması ve iyileştirilmesine destek olabiliriz.
Referanslar:
Howard, D. H., Gazmararian, J., & Parker, R. M. (2005). The impact of low health literacy on the medical costs of Medicare managed care enrollees. The American Journal of Medicine, 118(4), 371-377.
Gözlü, K. (2020). Sağlığın Sosyal Bir Belirleyicisi: Sağlık Okuryazarlığı A Socıal Determınant Of Health: Health Lıteracy. Medical Journal Of Süleyman Demirel University, 27(1), 137-144.
Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, 15(3), 259-267.
Schillinger, D., Piette, J., Grumbach, K., Wang, F., Wilson, C., Daher, C., … ve Bindman, A. B. (2002). Closing the loop: physician communication with diabetic patients who have low health literacy. Archives of Internal Medicine, 163(1), 83-90.
TELEŞ, M., ve KAYA, S. (2018). Sağlık Okuryazarlığının Geliştirilmesinde Çeşitli Kişi ve Kuruluşların Rolleri.
Özcan, V. ve Atınpolat, R. (2013). Sağlık Okuryazarlığı ve Sağlık okuryazarlığında Eczacının Rolü. TEB Haberler, s.15-21.
World Health Organization (WHO). (2016). Health literacy: The solid facts. WHO Regional Office for Europe.
Dr. Öğr. Üyesi Ecz. Yunus Bektay hocamıza katkıları için teşekkür ederim.
