Adli toksikolojinin kurucusu olan Mathieu Joseph Bonaventure Orfila’yı daha yakından tanımak ister misiniz?
Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787–1853), sıklıkla “Toksikolojinin Babası” olarak anılan, İspanyol asıllı Fransız toksikolog ve kimyagerdir. Adli toksikoloji biliminin kurucusu olup Fransa’da tıp eğitimcisi olarak görev yapmıştır. 1814 yılında “Mineral, Bitki, Hayvan Âlemlerinde Bulunan Zehirler” konulu ilk bilimsel incelemeyi gerçekleştirmiştir. 19. Yüzyılın ilk büyük adli tıp temsilcisiydi. Orfila, kimyasal analizi adli tıbbın rutin bir parçası haline getirmek için çalıştı ve boğulma, cesetlerin parçalanması ve mezardan çıkarma üzerine çalışmalar yaptı. Adli bağlamda kanın varlığına dair testler geliştirmeye yardımcı oldu ve kan-meni lekelerini değerlendirmek için mikroskop kullanan ilk kişilerden biri olarak kabul edilir. Ayrıca kamu sağlık sistemlerini ve tıbbi eğitimi iyileştirmek için çalıştı.
Orfila’nın yaşadığı dönemde, en çok kullanılan zehir türü arsenikti, fakat varlığını tespit etmenin güvenilir bir yolu yoktu. Orfila, ilk tezinde, zehirlenmelerin tespitinde yeni teknikler yarattı ve mevcut teknikleri geliştirerek, doğruluklarını büyük ölçüde artırdı. Bu çalışmalar, Adli Toksikoloji konusunda bilimsel olan ve aynı zamanda yasalara uygulanabilecek özellikteki çalışmalardı.
Şubat 1840’ta, küçük Fransız kasabası Beyssac’ta bir demirhanenin sahibi olan Charles Lafarge, şiddetli kusma ve şiddetli mide ağrısıyla karakterize kısa bir hastalıktan sonra öldü. Görgü tanıkları, Lafarge’ın eşi Marie Lafarge’ın kocasına ikram ettiği içecek ve çorbalarda beyaz bir toz gördüklerini ifade etti. Lafarge’ın Paris aristokrasisi ve ünlü Paris salonlarıyla bağlantısı, davaya dikkat çekilmesine yardımcı oldu. Komşu Brive kasabasından bir grup doktor ve eczacı, görüşlerini bildirmeleri için çağrıldı. Mahkeme, zehrin tespit edildiği bir pastanın içinde kendisine arsenik verildiğinden şüpheleniyordu, ancak kurbanın cesedinde toksine dair hiçbir belirti yoktu. Kimyasal analiz sırasında bir test tüpünün kırılması nedeniyle araştırma daha da sekteye uğradı ve arseniğin o zamanın protokollerinin gerektirdiği gibi metalik halde elde edilmesi imkansız hale geldi. Mahkeme daha sonra ek bilir kişiler çağırdı: Tıp Akademisi’nden Charles Olivier D’Angers, Eczacılık Fakültesi’nden Alexandre Bussy ve Orfila.
Orfila cesedin gömüldüğü mezarlıktan toprak örnekleri aldı ve bu örnekleri inceledi. Orfila çok geçmeden Marsh Testinin yanlış yapıldığını ve cesette gerçekten arsenik bulunduğunu belirledi. Uzmanlar birlikte tespit edilen arsenik miktarının ne doğal ya da kimyasal bir sürecin ürünü ne de mezarın yakınındaki topraktan kaynaklandığını belirledi. Bu sonuçlara dayanarak Marie Lafarge, 1852’de serbest bırakılmasına rağmen ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
Orfila, toksinlerin ve panzehirlerin canlı hayvanlar üzerindeki etkileri üzerine yaptığı araştırmalarla öncü olarak modern tıp ve farmakolojinin temel ilkelerini oluşturdu. Orfila, Marsh testi gibi çeşitli kimyasal tekniklerin doğruluğunu geliştirdi.
1836 civarında, İngiliz kimyager James Marsh (1794-1846), arseniğin hidrojenle birleştirildiğinde arsin (o zamanlar “arsenik hidrojen” olarak biliniyordu) ürettiğini keşfetti. Arsin daha sonra bir haznenin yüzeyindeki ince bir metalik folyo üzerinde arsenik üretmek üzere kolaylıkla parçalara ayrılabilir. Gerekli hidrojen, saf çinko ve sülfürik asit karışımından sağlandı. Orfila, Marsh’ın yöntemini adli tıp pratiğine uyarladı ve bu yöntemi, uzun süredir gömülü cesetlerin kalıntılarında absorbe edilmiş arsenik tespit ettiği ünlü Mercier ve Lafarge denemeleri de dahil olmak üzere çeşitli zehirlenme denemelerinde arseniği tespit etmek için kullandı.
Orfila arsenik ve diğer mineral zehirlerinin vücut tarafından emildiğini, sindirim sisteminde lokal inflamasyona ve sonuçta ölüme neden olduğunu teorileştirdi. Bu incelemede Orfila, arseniğin biyolojik sistemler üzerindeki zararlı etkilerine ilişkin çalışmaların temellerini oluşturan değerli deneysel kanıtlar sundu. Hayvan deneyleri gibi yeni öğretim yöntemlerini tanıttığı için tıp eğitimine katkısı çok önemliydi. Hayvan modelleri zaten tıbbi araştırmalarda deneysel olarak kullanılmıştı, ancak panzehirlerin aktivitesinin yanı sıra çeşitli zehirlere maruz kalma durumlarını tespit edip değerlendirerek bu tür araştırmaları genişletti . Bu yöntemler, hayvanların insanların yerine benzer şekilde kullanılmasını sorgulayan o zamanın bilim topluluğu arasında tartışmalara neden oldu. Ancak ısrar etti ve sonunda bir köpek modeli kullanarak zehirlerin iç organlardan emildiğini ve ortadan kaldırıldığını gösterdi
Mineralojiyi toksikolojiyle birleştiren Orfila ayrıca farklı alkalilerin (örneğin; soda, barit, potas, kireç vb.) çeşitli mineral veya bitkisel asitler (örneğin; oksalik asit, nitrik asit, asetik asit, hidroklorik asit, sülfürik asit vb.) ve bizmut, altın, gümüş, kurşun, kalay, çinko ve cıva klorür dâhil cıva tuzları. Ayrıca iyot, kükürt karaciğeri (potasyum sülfitlerin bir karışımı), amonyum klorür, potasyum nitrat ve eau de Javelle adı verilen bir sodyum hipoklorit çözeltisi hakkında ayrıntılı ders kitapları yazdı. Bu maddeleri köpeklere verdi ve daha sonra bunları kanda, idrarda ve çeşitli iç organların dokularında tespit etmeye çalıştı
Orfila fizyoloji, toksikoloji, adli tıp vb. konularında yaklaşık 50 makale ve kitap yazdı. Baryum klorür, kantaritler , çamaşır suyu, kurşun, bizmut, kalay, gümüş, altın ve çinko tuzları, nikotin ve konikin ile zehirlenmeyi de inceledi ; Ayrıca, adipowax içermeyen ve sarı madde fazlalığı olan bir safra taşının keşfini bildirdi; HCl’nin etkisi altında albüminin mavi rengini inceledi; saç renginin kimlik belirleme amacıyla kullanılma olasılığını ve askıya alınma olgusunu (ölümden önce biyolojik aktivitenin olmaması; yaşam belirtisi olmaması); beyin maddesini diğer vücut organlarıyla karşılaştırdı.
Yaptığı bu incelemelerlerle bilime büyük katkılar sunan, adli toksikolojiyi geliştiren Mathieu Joseph Bonaventure Orfila’yı kısaca tanımış olduk. Bir sonraki biyografi yazımızda görüşmek üzere.
Kaynakça:
https://www.nlm.nih.gov/exhibition/visibleproofs/galleries/biographies/orfila_image_2.html
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9375880/
https://www.redalyc.org/journal/1812/181271968009/html/
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Mathieu_Orfila
