Bitkiler yüzyıllar boyunca geleneksel tıpta kullanılmış ve zamanla modern tıbbın da ayrılmaz bir parçası olmuştur. Günümüzde pek çok ilaç etken maddesi bitkilerden izole edilerek hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. İçeriğindeki kardiyak glikozitler sayesinde kalp kası üzerinde güçlü etkiler gösteren Digitalis türleri de modern tıpta yer alan önemli bir tedavi seçeneği haline gelen tıbbi bitkidir.  Bu yazımızda Digitalis’in farmakolojik etkilerinden toksik etkilerine kadar çeşitli etkilerini ele alacağız.

Digitalis Türkçede “Yüksükotu” olarak da bilinen, Plantaginaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir. Türlere göre mor, pembe, beyaz, sarı renkli çiçekler boru şeklindedir ve uzun bir başaktan büyür. Digitalis cinsi, yaklaşık 20-30 farklı tür içerir. Bu türler, özellikle Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde yetişir. (1) Digitalis purpurea ve Digitalis lanata, farmasötik kullanım için önemli türlerdir. 

Digoksin digitalis türlerinden elde edilen bir kardiyak glikozittir ve kardiyovasküler tıpta kullanılan en eski ilaçlardan biridir. Kalp yetmezliği ve atriyal fibrilasyonu olan hastalarda önemli faydalar sağlar ve günümüzde hala etkili bir şekilde kullanılmaktadır. (2)

Digitalis’in ana etki mekanizması miyositteki sodyum-potasyum ATPaz’dır. Digitalis, miyositteki sodyum-potasyum ATPaz enzimini inhibe ederek hücre içi sodyum seviyelerini artırır. Sodyumun hücre dışına çıkması kalsiyumun hücreye girmesine yol açarak kasılmayı güçlendirir. Ayrıca, digoksin vagus sinirini uyararak kalpteki iletimi yavaşlatıp refrakter periyodu uzatarak aritmilere neden olabilir. (2)

Digoksin, terapötik faydalarına rağmen düşük terapötik indekse sahip bir kardiyak glikozittir. Bu nedenle serum seviyelerindeki küçük değişiklikler bile önemli etkilere yol açabilir (3). Bu nedenle doğru dozajın belirlenmesi büyük önem taşır. Toksisite riskini artırmamak için dozaj; hastaya ait yaş, cinsiyet, böbrek fonksiyonu ve kullanılan diğer ilaçlarla etkileşim gibi faktörlere dikkat edilerek yapılmalıdır. (2). 

Digoksin tedavisi gören hastaların yaklaşık %5-15’inde toksik etkiler görülmektedir (4). Bu toksisite genellikle dijital benzeri etkiler gösteren bitkilerin tüketilmesi, ilaçların yanlış dozda alınması veya kazara ya da isteyerek tüketilmesi sonucu meydana gelir (5). Digoksin toksisitesi yalnızca kardiyak sistemi değil aynı zamanda gastrointestinal sistem ve nörolojik sistem dahil olmak üzere birçok farklı sistemi de etkileyerek çeşitli semptomlar ve bulgulara yol açabilir (6). Digoksin zehirlenmelerinde hastada sıklıkla karşılaşılan semptomlardan bazıları bulantı, kusma, bulanık yeşil görme, bilişsel işlev bozuklukları olarak sıralanabilir(7).

Sonuç olarak, digoksin Digitalis türlerinden elde edilen kardiyovasküler hastalıkların tedavisinde önemli rol oynayan bir etken maddedir ve kalp yetmezliği ile atriyal fibrilasyonu olan hastalarda faydalı olabilir. Ancak, dar bir terapötik aralığa sahip olması nedeniyle dikkatli kullanımı gerekmektedir. Toksisite riski, dozajın doğru belirlenmediği takdirde artabilir ve çeşitli kardiyak, gastrointestinal ve nörolojik semptomlara yol açabilir. Bu nedenle, digoksin tedavisi gören hastaların düzenli takip edilmesi ve dozajın kişisel faktörlere göre titizlikle ayarlanması büyük önem taşımaktadır. Digitalis türlerin etkili ve güvenli bir şekilde kullanımı, kardiyovasküler tedavi alanında önemli bir tedavi seçeneği sunmaya devam etmektedir.

Kaynakça:

1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Digitalis Erişim tarihi: 09.03.2025
2. Rehman, R., & Hai, O. (2023). Digitalis toxicity. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.
3. Levine M., O’Connor A., (2020) Digitalis (cardiac glycoside) poisoning. Grayzel J. (Ed), UpToDate.
4. Smith TW. Digitalis: Mechanisms of action and clinical use. N Engl J Med. 1988;318(6):358-65.
5. Akyol A. Dijital zehirlenmesinde hemşirenin sorumlulukları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 1999;15(2-3):151-63.
6. Ayan, M., Esen, M., Özbek, K., Kablan, A., Koç, İ., & Ceyhan, K. (2011). KARIN AĞRISI İLE ACİL SERVİSE BAŞVURAN DİGOKSİN İNTOKSİYONU; OLGU SUNUMU. Çağdaş Tıp Dergisi, 1(2).
7.  ER, M. E., ER, M. L., & ER, Z. C. MANAGEMENT OF THE ARRHYTMIAS BOUND TO DIGITALIS TOXICITY DİJİTAL ZEHİRLENMESİYLE OLUŞAN ARİTMİLERİN TEDAVİ YAKLAŞIMLARI.