İklim krizi artık yalnızca bir çevre sorunu değil doğrudan insan sağlığını tehdit eden küresel bir halk sağlığı krizidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), iklim değişikliğini “21. yüzyılın en büyük sağlık tehdidi” olarak tanımlar (WHO, 2021).
Artan sıcaklıklar; hava kirliliği, su kıtlığı ve gıda güvensizliği, gezegenin ekolojik dengesini sarsarken bulaşıcı hastalıkların yayılımından kronik hastalıklara, ruh sağlığı problemlerinden ilaç etkinliğine kadar geniş bir sağlık yelpazesini etkilemektedir.
Küresel Sağlık Perspektifi
Küresel sağlık, sınır tanımayan bir dayanışma alanıdır. Çünkü atmosferdeki bir karbon molekülü yalnızca yayıldığı ülkenin değil, tüm insanlığın sağlığını etkiler. DSÖ’nün “Tek Sağlık (One Health)” yaklaşımı, insan, hayvan ve çevre sağlığının birbirinden ayrılmaz bir bütün olduğunu vurgular (WHO, 2022).
İklim değişikliğinin yol açtığı çevresel dönüşümler, hastalıkların coğrafi sınırlarını da yeniden şekillendiriyor. Sıtma, dang humması, chikungunya ve Zika gibi vektör kaynaklı hastalıklar, sıcaklık artışıyla birlikte artık daha kuzey enlemlerde görülmeye başlanıyor (IPCC, 2023).
Hava kirliliği, her yıl yaklaşık 7 milyon erken ölüme neden olurken (WHO, 2023), su kaynaklı hastalıklar da kuraklık ve sel döngülerinin etkisiyle artmaktadır.
Ayrıca iklim değişikliği, beslenme güvenliğini tehdit etmektedir. Artan atmosferik CO₂ oranı, tarımsal ürünlerin protein, demir ve çinko içeriğini azaltmakta; bu da özellikle düşük gelirli ülkelerde yetersiz beslenmeyi artırmaktadır (Myers ark., 2017, Environmental Health Perspectives).
Eczacıların Rolü
İklim krizi, eczacılığın yalnızca üretim ve depolama süreçlerini değil aynı zamanda toplum sağlığına yaklaşımını da dönüştürmektedir. Bugün eczacılar çevresel sağlık savunucusu, dijital veri analisti ve sürdürülebilir sistem tasarımcısı rollerini bir arada üstlenmektedir.
Artan sıcaklıklar ve nem, ilaçların stabilitesi ve biyoyararlanımı üzerinde önemli değişimlere yol açarken, özellikle aşılar ve biyolojik ürünlerde soğuk zincir yönetimi büyük bir sorumluluk alanı haline gelmiştir. Eczacılar IoT tabanlı sıcaklık sensörleri ve akıllı izleme sistemleri ile ilaç depolama koşullarını optimize ederek karbon ayak izini azaltabilirler.
Bununla birlikte, Yeşil Eczacılık (Green Pharmacy) anlayışı artık yalnızca üretim aşamasında değil, eczane düzeyinde de benimsenmektedir. Atık ilaçların geri dönüşümü, biyobozunur ambalaj kullanımı ve çevre dostu temizlik kimyasallarının tercih edilmesi, “karbon nötr eczane” hedefinin temelini oluşturur.
İklim değişikliğine bağlı alerji, solunum, dermatolojik ve enfeksiyon hastalıklarının görülme sıklığı arttıkça, eczacılar toplumun bu riskler konusunda farkındalığını artırabilir, danışmanlık hizmetleriyle “iklim duyarlı sağlık okuryazarlığı” geliştirebilir.
Çözüm ve Uyarlama Stratejileri
İklim krizine karşı sağlık alanında geliştirilecek çözümler, bireysel değil, sistematik dönüşüm gerektirir.
Sürdürülebilir sağlık sistemleri; düşük karbon salınımına sahip üretim süreçleri, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı, çevreci lojistik zincirleri ve eğitim tabanlı farkındalık programlarını içermelidir.
Lancet Countdown (2024) raporuna göre, iklim kriziyle mücadelede sağlık sistemlerinin adaptasyon kapasitesini artırmak, önümüzdeki on yılın en kritik hedefidir. Bu doğrultuda:
- Enerji verimli ilaç üretimi ve laboratuvar altyapıları,
- Soğuk zincir optimizasyonu ve dijital izleme sistemleri,
- Biyoteknolojik formülasyonlar ile ısıya dayanıklı ilaç geliştirilmesi,
- Eczacılık eğitimi müfredatına sürdürülebilirlik ve çevre sağlığı konularının entegrasyonu,
öncelikli stratejiler arasında yer almalıdır.
Bu çok katmanlı dönüşüm yalnızca sağlık profesyonellerinin değil; akademisyenlerin ve toplumun ortak çabasıyla mümkün olacaktır.
Kaynakça
- World Health Organization (WHO). (2021). Climate change and health.
- World Health Organization (WHO). (2022). One Health: Joint Plan of Action 2022–2026.
- Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2023). Sixth Assessment Report: Impacts, Adaptation and Vulnerability.
- World Health Organization (WHO). (2023). Air pollution and health.
- Myers, S. S., et al. (2017). Climate Change and Global Food Systems: Impacts on Nutrient Quality. Environmental Health Perspectives, 125(8), 087002.
- The Lancet Countdown. (2024). Tracking progress on health and climate change. The Lancet, 404(10404), 1835–1860.
