Kimyagerlerin elinde şifalı bir renge dönüşen dünyanın en zehirli maddelerinden biri: Prusya mavisi… Peki ama bir renk nasıl şifalı olur ve daha da önemlisi zehirli olan bir madde insana nasıl şifa verebilir?

Renklerin bilinmeyen yönlerini ve çok özel öykülerini anlatan 13 bölümlük İstisnai Renkler Programı’nda, Yeditepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı Ahmet Aydın’ ın konuşmacı olarak katıldığı ve rengin kimyasal özellikleri hakkında bilgi verdiği Prusya Mavisi bölümünde bu sorulara cevap aranır.

Pigment, ışığın dalga boyunu seçici olarak emdiği için belirli bir renkte görünen maddedir ve eski çağlarda, pigment kaynağı olarak hemen hemen her şey kullanılmıştır. Örneğin; kurutulmuş böcekler ve bitki köklerinden kırmızı, topraktan kahverengi ve sarı, hayvan kemiklerinden siyah ve deniz canlılarından mor elde edilmiştir. Doğal pigmentlerin keşiflerini de kimya sektörünün gelişmesi ile sentetik pigmentlerin keşifleri takip etmiştir. Kimyagerler bir dizi kimyasal reaksiyon sonucunda doğal pigmentlerden daha canlı ve daha kararlı pigmentler üretmiştir ve formülleri başkaları tarafından da bulunana dek bu ürettikleri pigmentin getirdiği servetin keyfini sürmüşlerdir.

Heinrich Diesbach adlı Alman bir boya üreticisi 1704 yılında, potasyum ve koşinil böceklerinden kırmızı göl boyası üretmeye çalıştığı sıralarda, karışıma yanlışlıkla giren bazı kimyasallar sayesinde kazara mavi bir pigment üretmiştir. Prusya mavisi, kimyasal formül olarak yapısında su molekülü bulunduran hidratlı demir hekzasiyanoferrat molekülüdür. Yani insan sağlığı için oldukça tehlikeli olan siyanürü içermektedir.

İnsanlık geçmişte kurşun beyazı, Paris yeşili gibi son derece zararlı boyalarla karşılaşmıştır ve çoğu büyülü pigmentin zehri maalesef geç anlaşılmıştır. Prusya mavisi ise ferrosiyanür tuzlarından elde edilmiş olsa da siyanür grupları demire kuvvetli bağlarla bağlandığı için düşük toksisite değerleriyle ölçülmüştür.

Toksisite değerinin düşük olması bir yana, Prusya mavisi medikal alanda da kendine güzel bir yer edinmiştir. Ahmet Aydın, programda Prusya mavisinin önemli bir ilaç etken maddesi olduğundan bahseder. Herhangi bir ülkede veya bölgede bir radyasyon, talyum zehirlenmesi veya sezyum zehirlenmesi olması halinde vücuda alınan Prusya mavisi; sezyum ve talyumu bağırsaklarda tutarak bunların emilmesini önler ve dışkı ile atılmalarını sağlar. Bu sayede vücudun maruz kaldığı radyasyon süresi azalmış olur.

Prusya mavisinin medikal alandaki katkısı vücuda girmiş olan radyoaktif maddelerden kurtulmayı sağlaması ile sınırlı değildir. Pigmentin kimyasal özellikleri onun histoloji ve patoloji alanlarında da sık başvurulan bir boya olmasını sağlamıştır. Prusya mavisi, kemik iliği örneklerinde ve biyopsi örneklerinde demir varlığını saptamak için patologlar tarafından çok yaygın kullanılan bir histopatoloji boyasıdır.

Tesadüfen bulunan, başlarda zehirli olduğu düşünülen ve sonunda kimyagerlerin elinde şifaya dönüşen Prusya mavisinin büyülü hikayesi bilimin dinamikliğini, sürekli değişme ve ilerleme halinde olduğunu gösteren güzel bir örnek. Hayatta bazen kırmızı üretmek için yola çıkarız, deneyler yaparız ama ortaya çıkan renk mavi olur. İstediğimiz renk bu değildir ve hayal kırıklığıyla bu yeni rengi çöpe dökeriz. Prusya mavisinin hikayesini öğrendikten sonra hayatınızda istediğiniz sonuçları elde edemediğinizde artık duruma farklı bir bakış açısıyla yaklaşacağınıza eminim.

Prusya mavisinin serüveninden etkilendiyseniz, merhem ve kozmetik yapımında kullanılan “kurşun beyazı”, yaralanmalarda otunun antiseptik özelliklerinden faydalanılan “çivit mavisi” renklerinin de yer aldığı İstisnai Renkler programının diğer 12 bölümüne bir şans verebilirsiniz.

KAYNAKÇA

YouTube. (n.d.). İstisnai Renkler | tüm bölümler. YouTube.
https://youtube.com/playlist?list=PLViGi4dMCYvrqjre2zRZcGvHFKar8yob1&si=ZjUt KVRfzjY4c1ah

Uçar, S., Şahin, D. (2022, February 15). Prusya Mavisi Nedir? Sanatta Devrim Yaratan Bu Pigment, Nasıl Oldu da Yanlışlıkla Keşfedildi?. Evrim Ağacı. Retrieved October 17, 2023. from https://evrimagaci.org/s/11439

Radyasyon Türki̇ye’ ye geli̇rse ne yapmaliyiz? Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta. (n.d.). https://ahmetrasimkucukusta.com/2011/03/26/yazilar/tip-yazilari/modern-hayat/radyasyon- turkiye-ye-gelirse-ne-yapmaliyiz/