Bugünün spor dünyasında madalya kazanmak veya onur elde etmenin yanı sıra milyon dolarlık sponsorluk anlaşmaları, etkinlikler, kontratlar ve finansal ödüller sporcular için büyük önem taşımaktadır. Bu sebeplerle, neredeyse bütün spor dallarında mevcut olan performans artırıcı maddelerin ve yöntemlerin bilinçsizce kullanımı giderek yaygınlaşmakta, kullanım yaşı düşmekte ve spor dünyası amacının ötesinde daha acımasız bir hale gelmektedir. Spor dallarında beslenme, antrenman ve dinlenme gibi temel unsurların yanına, sporcular artık farmakolojiyi de sağlık risklerini göz ardı ederek rahatlıkla eklemektedir. Bu yazımızda spor farmakolojisinden, bilinçsiz kullanımından, zararlarından ve ergojenik yardımcılardan bahsedeceğiz.

Spor farmakolojisi, sporda ilaç kullanımını, bu ilaçların zararlarını ve tedavi yöntemlerini içerir. Performans artırıcı her türlü madde ve olguya ise ergojenik yardımcı denir. Bu maddeler arasında anabolik-androjenik steroidler ve türevleri, kan doping, eritropoietin, büyüme hormonu ve türevleri, besin takviyeleri, kreatin, amfetaminler, beta-hidroksi-beta-metilbutirat (HMB), uyarıcılar ve analjezikler bulunmaktadır.

Anabolik ve Androjenik Steroidler

Anabolik–androjenik steroidler, vücutta testosteronun etkilerini taklit eden ilaçlardır. Bu ilaçlar, hücrelerde protein sentezini artırarak dokuların gelişimini uyarırlar ve etkileri özellikle kas dokusunda belirgindir. Erkeksi sekonder karakterlerin gelişimini de desteklerler. İlk olarak 1930’larda bulunmuş ve günümüzde hâlâ kanser ve AIDS gibi kronik hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Sporda ise vücut geliştirme, boks ve diğer dövüş sporlarında sıklıkla steroidlere rastlanır. Yan etkilerine ayrı bir yazı yazmak daha doğru olacaktır ancak karaciğer, böbrek, kalp, beyin rahatsızlıkları, libido ve akne sorunları olarak özetlenebilir. Bu maddeleri kullanan çoğu kişi doğal olarak testosteron üretemez hale gelir. Hormon üretiminin baskılanması ve dengeler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. TRT (Testosteron Replacement Therapy) gibi tedavilerle hormonal dengeler normale döndürülebilir.

Büyüme Hormonları

Büyüme hormonu (GH) veya somatotropin, hipofiz bezinin ön kısmı tarafından salgılanan bir polipeptid hormondur. GH’nın etkileri arasında yağsız vücut kütlesi, enerji seviyesi, performans, kas kütlesi ve gücünde artış ve maksimum oksijen alımında iyileşme yer alır. GH, kasların yanı sıra organları da büyütebilir. Bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Spor dünyasında GH’nın kötüye kullanımı artmaktadır çünkü tespit edilmesi zordur.

Kan Doping

Kan doping, sporcuların kaslara oksijen taşınımını artırmak ve aerobik kapasitelerini geliştirmek amacıyla belirli yöntemlerin veya maddelerin veya her ikisinin kötüye kullanılması anlamına gelir. Bu yöntemler arasında otolog (kişinin kendi kanı) veya homolog (başka bir kişinin kanı) kan transfüzyonları, eritropoietin gibi eritropoez stimüle edici ajanların uygulanması, perflorokarbonlar ve hemoglobin bazlı oksijen taşıyıcıları gibi kan yerine geçen maddeler bulunur. Kan doping uygulamaları, özellikle modern test yöntemleri ile tespit edilebilse de, bazı yöntemlerin tespiti hala zordur. Bu nedenle, spor dünyasında kan dopinginin varlığı devam etmektedir.

HMB

Beta-hidroksi-beta-metilbutirat (HMB), amino asit lösininin metabolizmasının bir ara ürünüdür. İnsanlarda doğal olarak üretilen bir maddedir. Diyet takviyesi olarak yaraların iyileşmesini destekler, kanser veya HIV/AIDS nedeniyle kas kaybı yaşayan kişilere besin desteği sağlamayı amaçlayan belirli tıbbi gıdalarda bileşen olarak kullanılır. HMB, antrenman sonrası protein metabolizmasını destekleyebilir ve son zamanlarda sporcular arasında artan bir ilgi görmektedir.

Uyarıcılar

Geçici olarak fizyolojik aktiviteyi arttıran veya hızlandıran maddelere uyarıcılar denir. Kafein, nikotin ve kokain uyarıcılara örnek olarak verilebilir. Özellikle kafein, sporcular tarafından yaygın olarak kullanılır. Bu ajanlar sinir sistemi üzerinde doğrudan ve periferik etkiler gösterir. Uyanıklığı artırır, yorgunluğu azaltır ve ruh hali ile kardiyovasküler aktivasyonu etkiler. Aşırı kullanımları çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bunlar arasında kardiyovasküler problemler, bağımlılık ve sinir sistemi bozuklukları bulunmaktadır.

Narkotik Analjezikler

Narkotik analjezikler, belirli reseptörlerle etkileşime girerek ağrı kontrolü için sıkça kullanılır ve ağrıya ilişkin sinir eksenini yönetirler. Genellikle sinir sistemini baskılayarak korku, anksiyete ve ağrı hissini azaltırlar, bu da sporcuların ağrı eşiğinin ötesinde performans göstermelerine olanak tanır. Yüksek performans baskısı altında olan sporcular, bu maddelerin kötüye kullanımının yol açtığı çeşitli kas-iskelet yaralanmalarıyla veya bağımlılık sorunuyla karşılaşabilirler.

Bu maddelerin çoğunun kullanımı FIFA, NBA, WWE, NFL gibi büyük spor kuruluşları tarafından yasaklanmıştır. Olimpiyat Oyunları’nda ise 1968’den 2020’ye kadar yaklaşık 450 pozitif doping testi yapılmıştır. Ancak özensiz denetimler ve yaygınlaşmanın önüne geçilememesi gibi sebeplerle, sporcular arasında doping ve steroid kullanımı hâlâ oldukça yaygındır. Ergojenik yardımcılar listesi uzundur. Biz bu yazımızda en sık kullanılanları ele aldık.

Spor, bizleri stresten uzaklaştıran, yaşam kalitemizi arttıran olmazsa olmazlarımızdandır.

Kazananın en fazla ilaç kullanan değil en çok çalışan, emek veren ve ruhunu ortaya koyarak yarışan sporcu olması dileğiyle…

Kaynakça:
1- https://l24.im/3biNWm 2-https://www.knowledgeridge.com/expert-views/addressing-performance-enhancing-substa nces-in-sports
3-https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/297241 4-https://www.webmd.com/men/testosterone-replacement-therapy-is-it-right-for-you

5-https://www.statista.com/statistics/1288709/positive-doping-cases-olympic-games/#:~:text =In%20total%2C%20there%20have%20been,Games%20from%201968%20to%202020. 6-https://my.clevelandclinic.org/health/articles/23309-human-growth-hormone-hgh