Nootropik nedir:

“Nootropik” terimi ilk kez 1972 yılında, Rumen bilim insanı Corneliu E. Giurgea tarafından ortaya atılmıştır. Bu terim, Yunanca “nous” (zihin) ve “tropein” (yönlendirmek) kelimelerinden türetilmiştir ve zihinsel işlevleri geliştiren maddeleri tanımlamak için kullanılmıştır.

Nootropikler insanın düşünme, öğrenme ve hafıza yeteneğini geliştiren genelde Alzheimer, Parkinson, dikkat eksikliği, yaşa bağlı hafıza güçlüğü gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan maddelerdir. Bununla birlikte sağlıklı insanlarda bilişsel işlevleri ve odaklanmayı artırma amaçlı kullanımı da söz konusudur. Yararlarını beyin metabolizması ve sinirsel iletim üzerindeki aktiviteleri ve antioksidan etkileriyle gösterirler. Bunlar doğal veya sentetik olabilir. Doğal olanlara Ginkgo biloba, Panax ginseng gibi bitki ekstreleri ve gıda takviyeleri örnek verilebilirken sentetik nootropikler ise Pirasetam ve türevleridir.

Nootropiklerin Etki Mekanizmaları:

1. Kognitif İyileşme: Nootropikler, öğrenme ve hafıza süreçlerini iyileştirmek için kullanılsa da, zekâyı doğrudan artırdığına dair kesin bir kanıt sunulmamıştır.
2. Beyin Metabolizması: Nootropikler beynin glikoz ve oksijen kullanımını artırarak bilişsel performansı destekler, ancak bu etki daha çok hafıza ve öğrenme süreçlerinde belirgin hale gelir.
3. Anksiyete ve Stres Azaltımı: Bitkisel nootropikler genellikle stres ve anksiyeteyi azaltarak bilişsel işlevleri dolaylı olarak iyileştirebilir. Bu durum, zekâdan çok performansı artırma ile ilişkilidir.
4. Sağlıklı Kullanıcılar: Çoğu çalışma bilişsel bozuklukları olan hastalar üzerine odaklanmıştır. Sağlıklı bireylerde zekâyı artırıcı etkilerin kapsamı sınırlı verilere dayanmaktadır.

Nootropiklerin Potansiyel Yan Etkileri:

Genel olarak nootropiklerin yan etkileri baş ağrısı, mide rahatsızlığı ve uykusuzluktur. Bitkisel nootropikler, uzun süredir geleneksel tıpta kullanılmaktadır ve düşük toksisite ile geniş bir etki yelpazesi sunar. Ancak biyoyararlanımları ve standart dozajları değişkenlik gösterebilir. Bu nedenle kontrolsüz bir şekilde tüketilmemesi gerekir ve standardize edilmiş preparatlar halinde kullanılması tercih edilir. Örneğin Ginkgo biloba yapraklarının çay şeklinde kontrolsüz kullanımı kanama riskine yol açabilir. Bununla beraber bitkinin toplanma zamanı da etkilerini değiştirebilir.

Kişiye özel dozlama yapılması, diğer kullanılan ilaçlarla etkileşimlerinin göz önünde bulundurulması da klinik açıdan önemlidir.

Sonuç:

Nootropiklerin “zekâ artırıcı” etkisi bilimsel açıdan kesin bir şekilde doğrulanmamış, ancak bilişsel işlevler üzerindeki olumlu etkileri vurgulanmıştır. Özellikle, bu etkilerin daha çok bilişsel bozuklukları olan bireylerde ortaya çıktığı, sağlıklı bireylerde ise daha sınırlı olduğu belirtilmiştir.

Zekâ gibi karmaşık bir yetinin doğrudan artırılmasındansa, nootropiklerin destekleyici etkiler sunduğu ve bilişsel süreçleri optimize ettiği öne sürülmektedir. Ancak, bu alandaki klinik kanıtların yetersizliği nedeniyle uzun vadeli etkiler hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Kaynakça:

1)Lorca, C., Mulet, M., Arévalo-Caro, C., Sanchez, M. Á., Perez, A., Perrino, M., Bach-Faig, A., Aguilar-Martínez, A., Vilella, E., Gallart-Palau, X., & Serra, A. (2023). Plant-derived nootropics and human cognition: A systematic review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 63(22), 5521–5545.

2)Zaami, S., Rinaldi, R., Bersani, G., Del Rio, A., Ciallella, C., & Marinelli, E. (2020). Nootropics use in the workplace: Psychiatric and ethical aftermath towards the new frontier of bioengineering. European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 24, 2129–2139. 

3)Malík, M., & Tlustoš, P. (2022). Nootropics as cognitive enhancers: Types, dosage and side effects of smart drugs. Nutrients, 14(3367).